آسیب‌شناسی و آفت زدایی از مراسم عزاداری
سخنرانی سید احمد خاتمی (قسمت دوم)
2. غلو
آسیب دیگر طرح مسائل غلوآمیز در عزاداریهاست حسین اللهى شدن! زینب اللهى شدن! و از این رهگذر خودرا مقدس جلوه دادن . قرآن کریم از غلو نهى مىکند. یا اهل الکتاب لا تغلوا فى دینکم و لا تقولوا على الله الا الحق.(26) اى اهل کتاب غلو در دین نکنید و بر خدا جزحق نگوئید. قل یااهل الکتاب لا تغلوا فى دینکم.(27) اى اهل کتاب در دینتان غلو نکنید. پیامبر (ص) فرمود: ایاکم و الغلو فى الدین فانما هلک من کان قبلکم بالغلو فى الدین.(28) از غلو در دین بپرهیزیدگذشتگان شما با غلو در دین هلاک شدند. امامان ما شدیدترین برخورد را با غلات داشتند. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: اللهم انى برىء من الغلاه کبراءه عیسى بن مریم من النصارى اللهم اخذلهم ابداً و لاتنتصر منهم احداً.(29) خدایا من از غلات بیزارم همانند بیزارى حضرت عیسى از نصارى خدایا آنها را تا همیشه خوار کن و هیچکداماز آنها را یارى مکن. و برخى از غلاتى را که مدعى ربوبیت مولى على(ع) بودند سوزاند.(30) امام صادق(ع) فرمود: احذروا على شبابکم الغلاه لا یفسدوهم فان الغلاه شر خلق الله یصغرون عظمه الله ویدع ون الربوبیه لعبادالله والله ان الغلاه اشر من الیهود و النصارى و المجوس و الذین اشرکوا.(31) از جوانان خود از شر غلات برحذر باشید مباد آنها را فاسد کنند همانند غلات بدترین بندگان خدا هستندعظمت خداوند را تحقیر کرد و ادعاى خدائى براى بندگان خدا دارند بخدا قسم غلات بدتر از یهود و نصارى ومجوس و مشرکان هستند. امام رضا(ع) فرمود: لعن الله الغلاه... لا تقاعدوهم و لا تصادقوهم و ابرأء منهم برئ الله منهم.(32) خدا غلات را لعنت کند... همنشین اینها نشوید طرح دوستى با آنها نریزید همانگونه که خداوند از آنها برائتجسته شما هم برائت بجوئید.
در رابطه با غلات چهار کتاب زیرخواندنى است.
1. الجذور التاریخیه و النفسیه للغلو و الغلاه تألیف سامى العزیزى؛
2. شبهه الغلو عنه الشیعه تألیف دکتر عبدالرسول غفار؛
3. پژوهشى در باره طوایف غلاه تا پایان غیبت صغرى و موضع ائمه در این باره تألیف اسکندر اسفندیارى؛
4. غالیان کاوشى در جریانها و بر آیندها تألیف نعمت الله صفرى فروشانى.
با این همه انزجارى که ما از اهل بیت(ع) از غلات مىبینیم متأسفانه مىبینیم که همچنان در برخى از عزاداریها بازنمونههایى از غلو مطرح مىشود که تأثیر فراوانى در تخریب چهره ائمه(ع) داشته ودارد و سبب مىشود چهره شیعهکه پیوسته چهرهاى دین مدار منطقى بوده، چهرهاى تحریف شده و نادرست معرفى گردد.
3. دروغ
عرضه دروغ در این عرصهها آفت دیگر این مجالس است ما معتقد نیستیم که هدف وسیله راتوجه کنندچون هدف مقدس است پس از دروغ استفاده شود. این دردى است که صد سال قبل مرحوم محدث نورى در لؤلؤومرجان از آن نالیده و به نحو مبسوط در نکوهش دروغ و دروغگویى در عزاها سخن گفتهاند و نمونه‌هایى هم آوردهاندشهید مطهرى در باره این کتاب مىگوید که من خیال نمىکنم در هیچ کتابى در باره دروغ به طور کلى به اندازهاى که دراین کتاب بحث شده است بحث شده باشد چنین کتابى شاید در دنبا وجود نداشته باشد.(33)
نقل چند نکته در اینجا گفتنى است:
1. برخى مطالبى که در رابطه با سالار شهیدان گفته مىشود دروغ بودنش بیّن است مثل آنکه گفته مىشود طولنیزه سنان 60 ذراع بوده و از بهشت آمده و یا عدد کسانی که با امام حسین جنگیدند 000/600 نفر سواره بودند، یکمیلیون پیاده! و یا 000/800 نفر امام حسین 000/300 نفر آنها را کشت! حضرت عباس 000/ 25 نفر آنها را در حالىکه نص تاریخى مورد اعتماد مىگوید عدد لشکر یزید 000/30 یا 000/80 یا 000/100 بیشتر نبوده است و عدد کسانی که سید الشهدا کشته 1800 نفر بودهاند... برخى مطالب است که دروغ بودنش بین نیست ما باید در برابرمطالب دروغ بیّن موضع داشته باشیم اما دروغ غیر بین را باید تأمل کرد.
2. باید توجه داشت پرورش روضه یعنى متن را محور قراردادن و همان را توضیح دادن دروغ نیست آنچنانکهزبان حال هم اگر وهنآمیز نباشد دروغ نیست.
3. ملاک صحت و سقم و راست و دروغ بودن هم تنها منابع معروف نیست چه بسا مطلبى که در منابع دستدوم هست و صادق است و چه بسا مطلبى که در منابع دست دوم هست و صادق است و چه بسا مطلبى که درمنابعدست اول هست و دروغ است بهر حال دروغ از آفات همیشه مجالس عزا بوده است لیکن حرف این است فراوانندکسانیکه مىخواهند روضه درست بخوانند ولیکن منبع مورد اعتماد ندارد منابعى مثل نفس المهموم، لهوف و...بخشى از روضههاى راست است نه همه آنها.
در اینجا، جا دارد که از حوزههاى علمیه گله کنیم که آیا این همه که از روضههاى دروغ مىنالید آیا گامى درجهت تدوین روضههاى درست برداشتهاید؟ سوگوارانه بایدگفت نه فراوانند جوانهاى متدین مىگویند ما مىخواهیم روضه درست و صحیح بخوانیم شما کتاب به ما معرفى کنید ولى متأسفانه کار نشده است. به هر حال دروغ همیشه حرام است بویژه آنجا که با آن مقدسات هتک شود. مسوغات کذب در فقه ما روشناست: یکى در مقام ضرورت است الدین اکره و قلبه مطمئن بالایمان و دیگر جهت اصلاح بین مردم المصلح لیسبکذاب. هیچ نداریم که گریاندن مردم براى اهل بیت(ع) هم از مسوغات کذب است!
4. مطالب ذلت آمیز
طرح مطالب ذلتآمیز، تعبیرهایى همچون زینب مضطرو... امام زین العابدین بیمار و... که ذلت از ساحتمقدس اهل بیت(ع) بدور است. که: و لله العزه و لرسوله و للمؤمنین(34) حسینى که نه تنها خودش نماد عزت است حتى به بازماندگان خویش هم تأکید بر حفظ عزت دارد: یا اخیه انىاقسمت علیک فابرئ قسمى لا تشفّى على حبیبا و لا تخمشى على وجهاً و لا تدعى علىّ بالویل و الثبور اذا اناهلکت.(35) خواهرم ترا قسم مىدهم که پس از من گریبان چاک مزن سیلى بر صورت مزن و بر من واژههاى واى ونابودى را به کار مبر.آنوقت با اینهمه تأکید کسى بیاید بگوید:پس ازآنکه عبیدالله بن زیاد عمر بن سعد را به سوى امام حسین فرستاد تا باآن حضرت بجنگد _ چون انبوهسپاهیان عمر سعد را دید و فهمید که با یاران اندکش توان مقابله با آنها را ندارد _ به عمربن سعد گفت یکى از سهپیشنهاد مرا بپذیر:
1. رهایم کن از همان راهى که آمدم برگردم!
2. یا بگذار بروم به مرز و سر حدات ترک و با آنها بجنگم!
3. و یا مرا پیش یزید ببر تا دستم را در دست او بگذارم و با او بیعت کنم تا او خودش در باره من حکم کند!
عمر بن سعد این سه پیشنهاد را از طرف حسین(ع) به ابن زیاد گزارش داد اما ابن زیاد هیچکدام را قبول نکرد وبه عمر سعد نوشت حسین بیش از این دو راه ندارد یا باید زیر فرمان من در آید و به حکم من تسلیم شود و یا کشتهشود!
این قطعاً دروغ است ذلت است و با ساحت مقدس سید الشهدا(ع) سازگارى ندارد گرچه آن را ابن قتیبه دینورى، ابوالفرج اصفهانى، ابن عساکر دمشقى ابن اثیر جزرى ومانند آنها نقل کردهاند.
5. طرح سست معارف اسلامى
مطرح کردن سست معارف اسلامى و ورود خواب در عرصه معارف و یا ملاقاتهاى دروغین. اعتقادى که باخواب درست شود با خواب هم مىرود. در کجاى معارف اسلامى داریم که اهل بیت(ع) کسى را با خواب و رؤیاهدایت کرده باشند، در کجاى سیره اهل بیت ملاقات با ولى الله الاعظم به این ابتذالى درآمده است که هم اینک درکتابها نوشته و در جلسات گفته مىشود. آقائى در کتابش مىنویسد: عیال اینجانب مکرر شرفیاب حضور امام زمانرسیده! و یا آدرس امام زمان_ عج _ این است!! اینها نه تنها خدمت به امام زمان_ عج _ نیست بلکه ضربه به این اعتقادمقدس است که بیش از 350 آیه قرآن تأویل به آن شده و دهها دلیل محکم و متقن دارد. مرحوم علامه سید مهدىبحرالعلوم که ازاعاظم علماى امامیه است مىگوید در زمان غیبت کبرى براى بعضى از حاملین اسرار و علماى ابرارتوفیق تشرف حاصل و به دیدار امام نائل مىشوند ولى چون مأمور به کتمان دیدارند حکم خدا را در پوشش اجماعابراز مىدارند.(36) شیخ انصارى این نظر را پذیرفته و فرموده، در غایت ندرت است(37) حصول آن را براى او حدى من العلما قبولکرده است.(38) آیت‌الله العظمى وحید خراسانى بارها فرمودند ملاقات در غیبت کبرى به دو صورت واقع مىشود؛ 1. ملاقاتدر حال اختیار؛ 2. ملاقات در حال اضطرار. ملاقات در حال اختیار منحصر به افرادى نظیر سید بن طاووس است کهاحیاناً امام را دیده و شناخته و از او کسب فیض کردهاند اما ملاقات در حال اضطرار مربوط به افرادى است که در حالگرفتارى شدید به ذیل عنایت امام توسل مىشوند و امام خود یا توسط افرادى که دارند از او دستگیرى مىنمایند و نیزفرمودند آنها که در اثر لیاقت و شایستگى به فیض دیدار موفق مىشوند به کسى نمىگویند.
این مدعیان در طلبش بى خبرانند
آن را که خبر شد خبرى باز نیامد
از مراجع عظام تقلید چنین سؤال شده است:برخى از افراد در جلسات یا عزادارى ادعاى ارتباط با معصومین خصوصاً امام زمان(عج) کرده و بدینوسیلهضمن استفادههاى مادى از احساسات دینى مردم سوء استفاده مىنمایند و اینگونه مسائل در جلسات مختلفخصوصاً مجالس زنانه رو به ازدیاد است با توجه به ادعاى ارتباط با معصومین و واسطه بودن آنان و برخى تبعاتاخلاقى که موجب سست شدن اعتقادات مردم به مسائل دینى مىشود مستدعى است نظر مبارک را در باره شرکت دراین جلسات و هرگونه تقویت وترویج این افراد بیان فرمایید؟
آیت‌الله العظمى صافى چنین پاسخ دادهاند: ادعاى ارتباط خاص با حضرت حجت عجل الله تعالى فرجهالشریف در زمان غیبت دروغ است و شرکت در مجالسى که چنین ادعاها میشود حرام است و مؤمنین باید بى اساسبودن چنین ادعا را براى مردم بیان کنند که گمراه نشوند.
آیت‌الله العظمى سیستانى: این افراد دروغگو و دجالند و در صورتیکه امکان هدایت آنها نباشد باید مردم رامتوجه نموده تااز آنان دورى کنند.
آیت‌الله العظمى تبریزى: این مطالب اساس ندارد و تقویت و ترویج این امور موجب وهن مذهب و جایز نیستمؤمنین باید با شرکت نکردن در این مجالس و تذکر دادن به افراد کارى کنند که این مجالس از بى رونقى تعطیل شود.(39)
خواب و مکاشفه
خواب و مکاشفه براى خود بیننده حجت نیست تا چه رسد دیگران و از خواب بدتر مکاشفاتى است کهبعضىها مدعى آنند مرحوم ملا احمد نراقى که از اساتید شیخ انصارى است میفرماید بعضى از علماى امامیه قول وفعل معصوم که در خواب صادر شود حجت دانستهاند اما اکثریت قریب به اتفاق علماء بر خلاف این قول مشىنمودهاند. درروایت حسنه ابراهیم بن‌هاشم وارد شده که امام صادق(ع) در جواب سائلى که افسانه خواب ابى بن کعبسؤال نموده فرمود ان دین الله اعز ان یرى فى النوم. دین خدا عزیزتر از آن است که در خواب دیده شود. سرانجام مىفرماید آنچه مسلم است حجیت کلام معصوم در بیدارى است و وضع عادى نه در خواب و رؤیا وروایات دیگر را هم توجیه کرده و سرانجام قول مشهور _ عدم حجیت _ را پذیرفته است. اینجانب بر این باورم خوابشخص معصوم حجت است نیازى نیست که معصوم شاهدى در بیدارى بر آن بیابد زیرا که شیطان را راهى برمعصومین نیست. مرحوم میرزاى قمى نیز در کتاب قوانین مسئله را طرح و حجیت آنرا مردود دانسته است. ممکن است رؤیا صادقه باشد ولى حجت شرعى ندارد. به هر حال ورود خواب، مکاشفات در عرصه معارف اسلامى به عنوان یک مبنا موجب طرح سست معارفاسلامى شده و اگر خواب مقدس شد چون راهى براى اثبات و نفى آن نیست حربهاى مىشود بدست شیادان که از اینرهگذر دروغهاى خود را جابیاندازند. در پایان عرض مىکنم من منکر برخى از ملاقاتهاى راستین که از ناحیه بزرگانبیان مىشود و نیز مکاشفات صادقانه نیستم لکن معتقدم که اینها نباید مبنا قرار گیرد.
6- جدایى دین از سیاست
جدایى دین از سیاست برخى مىخواهند چنین وا نمود کنند که آنها ولایتىتر از مسئولان نظامند. درمجالس عزادارى مىگویند ما مىخواهیم گریه کنیم کارى به سیاست نداریم. در حالى که خود معصومین را ما ساسهالعباد سیاستمداران خلق مىخوانیم کان فى بنى اسرائیل یسوسهم انبیاءهم انبیاء سیاستمداران بنىاسرائیل بودند.در یک سو لائیکها، سکولارها دم از جدائى دین از سیاست مىزنند و از یک سو متحجرین در پى جدائى دین ازسیاستاند. و این دو گروه در حقیقت دو تیغه یک قیچى هستند که اسلام ناب محمدى(ص) را قیچى مىکنند.
لازم به ذکر است نمىگوئیم مجالس مذهبى ما همانند کانونهاى حزبى محل جار و جنجالهاى سیاسى باشد، امااینکه در رابطه با اصل نظام اسلامى بى تفاوت باشند این آسیب جدى است. نظامى که با رنجهاى بسیار بدست آمدهاست. جلسات عزادارى اهل بیت کاملاً سیاسى بود هم تولّى داشت و هم تبرى. در شرایط آنچنانى دیدند تبرى کارسختى بود اما داشتند.
7. اظهار مطالب موهن
اظهار مطالب موهن و تحقیر غیر مطلوب اهل بیت تحقیرى که تنها در دربار پادشاهان ظالم پاداش دارد دربارگاه امامان معصوم چیزى جز خوارى نیست بعنوان نمونه.
هر کى مىخواد هر چى بگه
من سگ کوى زینبم
بهشت جاودان ز تو
کران و بیکران ز تو
سلطنت جهان ز تو
من سگ کوى زینبم
اهل بیت ذلت را براى پیروانشان نمىپسندند: لا ینبغى للمؤمن ان یذل نفسه. سزاوار نیست مؤمن خود را ذلیلکند البته تواضع و ابراز محبت به اهل بیت ذلت نیست.
از مراجع عظام تقلید سؤال شده است: برخى مداحان شعراى نامناسب خوانده مانند من حسین اللهىام یاقلاده سگ به گردن انداخته یا صداى سگ در مىآورند وظیفه ما در برخورد با این افراد چیست آیت‌الله العظمىتبریزى فرمودند: مداحى و خواندن اشعار در مجالس اهل بیت(ع) باید طورى باشد که موجب وهن شیعه نباشد و بهانهبه دست دشمنان شیعه ندهد در مجالس اهل بیت(ع) باید اشعارى خوانده شود که فضایل آن بزرگواران بیان شود ومصائب و مظلومیت آنها براى مردم گفته شود ائمه از ما نخواستهاند که خود را به صورت حیوان در آوریم آنچه که از ماخواستهاند این است که مؤمن صالح باشیم و اخلاق ما اخلاقى باشد که از آن بزرگواران رسیده است.(40)
اینها برخى آسیب‌هاى محتوایى عزاداریها و اینک مىپردازیم به آسیب‌هاى شکلى:
آسیب‌هاى شکلى
1. استفاده از موسیقى مبتذل
از آسیب‌هاى شکلى عزاداریها، استفاده از موسیقىهاى لهوى و حرام در عزاداریهاست. برخى مداحانترانههاى طاغوتى دیروز و یا ترانههاى لس آنجلسى امروز را گوش مىدهند آهنگ همان آهنگ است محتوا را عوضمىکنند این قطعاً حرام است نمىتوان به بهانه انجام مستحبى مرتکب حرام شد مرحوم شیخ اعظم انصارى مىفرمایدالاترى انه لایجوز ادخال السرور فى قلب المؤمن و اجابته بالمحرمات آیا نمىبینى که جایز نیست شاد کردن مؤمن واجابت دعوت او با محرمات باشد. اسلامى که مىگوید قرآن را حق ندارید با لحن ا هل فسق بخوانید قطعاً این اسلاماجازه نمىدهد که از آهنگهاى حرام در عزاداریها استفاده شود. نبى اکرم (ص) فرمود: اقرأ و القرآن بالحان العرب و اصواتها و ایاکم و لحون اهل الفسق و اهل الکبائر. (41) قرآن رابا لحن عربى بخوانید و از لحنهاى اهل فسق و گناهان کبیره بپرهیزید. و یا در بعضى عزاداریها دیده مىشود بجاى آنکهنوحه خوانى شود تنها آهنگ مىنوازند و زنجیر مىزنند اینها بىتردید تحریف عزادارى است و مورد رضاى سالارشهیدان نیست. از مراجع عظام تقلید پرسیده شده است که: استفاده از آلات موسیقى مانند ارگ در مراسم عزادارىچطور است؟
مقام معظم رهبرى آیت‌الله العظمى خامنهاى فرمودهاند: استفاده از آلات موسیقى مناسب با عزادارى سالارشهیدان نیست و شایسته است مراسم عزادارى به همان صورت متعارفى که از قدیم متداول بوده برگزار شود.
آیت‌الله العظمى بهجت فرمودهاند آنچه موجب وهن عزادارى است باید اجتناب شود. استعمال آلات موسیقىدر عزادارى خالى از اشکال نیست.
آیت‌الله العظمى تبریزى : استفاده از آلات موسیقى در عزادارى حرام است.(42)
2- اکتفا به مداحى
اکتفا به مداحى و سینهزنى دیگر آسیب مجالس عزادارى است. درست است که این شورها و عشقها وسینهزنىها و حالها در نهایت تقویت دین است، ما به سهم خودمان خوشحالیم از اینکه ببینیم بجاى اینکه جوانان درمجالس گناه باشند در این مجالس حضور یابند. لیکن سخن این است که اگر این شورها با شعور گره نخورد، ماندگارنخواهد بود. لیکن متأسفانه در برخى مجالس تنها اکتفا، به مداحى است و این آسیب پذیرى آنگاه عمق بیشترى پیدامىکند که ملاحظه کنیم کم کم مجالس فاتحه هم باین سمت و سو مىرود که تنها مداح دعوت مىکند در حالى که اینمجالس از فرصتهاى مناسب توجه دادن مردم به دین و قیامت است اهل بیت(ع) مىپسندیدند که مجالسى که بنام آنهاشکل مىگیرد مجالس محتوائى باشد. حضرت امام صادق(ع) به عبدالله بن حماد بصرى فرمود: بلغنى ان قوماً یأتونه یعنى الحسین من نواحى الکوفه و ناساً غیرهم و نساء، یندبنه و ذلک فى النصف من شعبانفمن بین قارء یقرء. _ محتمل است یعنى قرآن مىخوانند و محتمل است که کتاب مىخوانند _ اخبار مناقب _ و قاصیقص و نادب یندب و قائل یقول المراثى فقلت له نعم جعلت فداک قد شهدت بعض ما تصف فقال الحمد الله الذىجعل فى الناس من یفد الینا و یمدحنا و یرثى علینا و جعل عدونا من یطعن علیهم من قرابتنا او من غیرهم یهددونهم ویقبحون ما یصنعون.(43) به من گزارش دادند که زن و مرد نیمه شعبان به زیارت امام حسین(ع) مىآیند قرآن مىخوانند _ کتاب مناقبمىخوانند قصههاى اهل بیت را مىگویند، روضه خوانى و مرثیه سرائى دارند گفتند آرى فدایت شوم در برخى از اینمراسم من بودهام حضرت فرمود سپاس خداى را که در بین مردم کسانى را قرار داد که ما را مدح مىکند براى ما مرثیهمىخوانند و از دشمنان ما کسانى از نزدیکان و غیر نزدیکان ما کسانى را قرار داد که تهدید کنند آنها را و رفتار زشتشان راتضییع نمایند. شهید مطهرى گوید: معلوم مىشود فلسفه این کار گریستن به تهدید دشمن و تقبیح کار آنهاست. مجالس عزادارى در طول تاریخ منشأ روشنگرى رهیابى به حقیقت بوده است خطیبان خطابه مىخواندند ومرثیه سرایان مرثیه سرائى حداکثر ثوابش ثواب ذکر است پیامبر حلقه علم را بر حلقه ذکر ترجیح داد. در روایتى آمدهاست: و خرج رسول الله(ص) فاذا فى ا لمسجد مجلسان مجلس یتفقهون و مجلس یدعون الله تعالى و یسألونه فقالکلا المجلسین الى خیر امّا هؤلاء فیدعون الله و اما هؤلاء فیتعلمون و یفقهون الجاهل هؤلاء افضل بالتعلیم ارسلت ثمقعد معهم.(44) پیامبر گرامی (ص) از منزل خارج شد به طرف مسجد آمد دید در مسجد دو مجلس است یک مجلس مجلس آموزشدین است و مجلس دیگر مجلس دعا فرمود هر دو مجلس خوب است اینان دعا مىکنند و اینان آموزش مىبینند وآموزش مىدهند اینان افضلند که من براى تعلیم مبعوث شدم آنگاه حضرت در مجلس آموزش دین نشست.
مجالسى که در آن تعلیم و تعلم معارف دینى است بوستانهاى بهشت است: عن رسول الله(ص) اذا امررتم بریاض الجنه فارتعوا قالوا یا رسول الله و ما ریاض الجنه قال حلق الذکر فان للهسیارات من الملائکه یطلبون حلق الذکر فاذا اتوا علیهم حفّوا بهم. (45) پیامبر اکرم(ص) فرمود آنگاه که گذر به بوستانهاى بهشت کردید بهرهمند شوید گفتند اى رسول خدا بوستانهاىبهشت کجاست حضرت فرمود حلقههاى یاد خدا همانند خداوند را فرشتگان بسیارى است که به دنبال حلقههاى ذکرخدا مىگردند وقتى حلقه ذکر یافتند آنها را احاطه مىکنند.
قال بعض العلماء حلق الذکر هى مجالس الحلال و الحرام کیف تشترى و تبیع و تصلى و تصوم و تنکح و تطلق وتحج و اشباه ذلک.(46) بعضى از علماء گفتهاند حلقههاى ذکر مجالس حلال و حرام است چگونه بخرى چگونه بفروشى نماز بخوانى، روزه بگیرى، نکاح و طلاق داشته باشیم، حج انجام دهى.
اکثر مشتریان مجالس با حال مذهبى را جوانان تشکیل مىدهد، مطلوب ائمه از جوانان تفقه در دین بوده امامباقر(ع) فرمود: لو اتیت بشاب من شباب الشیعه لایتنفقه فى الدین لادبته.(47) اگر جوانى از جوانان شیعه را نزدم بیاورندکه آموزش دینى ندارد تحقیقاً تأدیبش مىکنم. سخن این نیست که مداحى نباشد سخن اینست مانند گذشته هر کسى کار خودش را که خطیب براى مردمقرآن، حدیث، فقه بگوید مداح هم مرثیه سرائى که در این صورت که شور و شعور توأم شده نقش آفرینى مىکند ومهمتر از اینها مسئله رهبرى اندیشه جوانان است که باید قطعاً به دست عالمان دین شناس تحصیلکرده حوزههاىعلمیه باشد.
3- برخورد کاسبکارانه
دیگر آسیب عزاداریها برخورد کاسبکارانه با این مقوله است که از مصادیق بارز استئکال به اهل بیت(ع) است.که در روایات مورد نکوهش قرار گرفته است و هر چه هم تورم بالا مىرود با قیمتهاى نجومى بالا مىبرند قیمت را! امام صادق(ع) فرمود: من اراد الحدیث لمنفعه الدنیا لم یکن له فى الاخره نصیب و من اراد به الاخره اعطاه اللهخیر الدنیا و الاخره.(48)آن کس که حدیث را براى منفعت دنیا بخواهد در آخرت بهرهاى ندارد و آنکس که حدیث را براى خدا و آخرتبخواهد خداوند خیر دنیا و آخرت را به او عطا خواهد کرد. حضرت امام(ع) فرمود: از راه ما _ حدیث ما، محبت ما ومانند آن _ ارتزاق نکن.(49) یا اباالنعمان لا تستأکل بنا الناس فلا یزیدک الله بذلک الافقراً. از راه ما ارتزاق نکن که خداوند بر فقرت خواهدافزود.(50) این مربوط به آنان است که برخورد کاسبکارانه با معارف، مدایح، مراثى اهل بیت(ع) دارند و همانند کالا با آنبرخورد مىکنند. حساب آنان که تنها براى خدا در عرصه نشر معارف و گسترش فضایل و مناقب اهل بیت تلاشمىکنند و مردم از سر عشق به خاندان عصمت و طهارت به آنها هدیه مىدهند طبق تصریح روایات معصومین از اینانجداست و اینان مورد نکوهش نیستند.
ج. راهکارها
براى مقابله با این آسیب‌ها توجه به چند نکته ضرورى است و به دنبال آن طرح خود را در این زمینه تقدیم مىکنم.
1. آنکه پیوسته در بیان و نقد این آسیب‌ها توجه داشته باشیم که اصل عزادارى آسیب نبیند. نباید بگونهاىانتقاد کرد که برپا کننده مجلس مداح، خطیب و مانند آن به کلى دلسرد شوند.
2. باید در رابطه با این آسیب‌ها همان شیوهاى را که در فقه آمده آرام و به تدریج مقابله صورت گیرد بسیارى ازاین نابسامانی‌ها با نصیحت موعظه و منطق قابل حل است نباید به گونهاى برخورد شود که موجب لجبازى بیشتر گردد.
3. باید این آسیب‌ها آنقدر از سوى بزرگان مطرح شود که ناهنجارى و ضد ارزش بودن اینها به صورت یکگفتمان و فرهنگ در آید این هم نیاز به شجاعت دارد هم آبرو دادن براى دین نباید از جوسازیها هراسید و باید بهتکلیف عمل کرد.
در دیدارى که هفته قبل با برخى از مراجع عظام تقلید داشتم نکات آموزندهاى از برخورد صریح بزرگان با غلو شنیدم که عبرتآموز است: آیت‌الله العظمى صافى فرمودند: ذاکرى نزد آیت‌الله العظمى بروجردى خواند:
هذه فاطمه بنت الاسد
اقبلت تحمل لاهوت الابد
یعنی: این فاطمه بنت اسد است که خداى ابدى را با خود حمل مىکند. آن مرحوم برخورد کرد و دیگر اجازه ادامه مداحى را باو نداد و وقتى یکى از بزرگان در این رابطه وساطت کردآقاى بروجردى فرمود ما نباید از کنار غلو سطحى بگذریم بعد آن مرحوم فرمود شنیدم مداحى مىخواند:
تو باین جمال و خوبى چه به طور جلوه آئى
ارنى بگو به آن کس که بگفت لن ترانى
این غلو است چرا این گونه اشعار در مداحی‌ها خوانده مىشود. از شاگردان امام شنیدم امام در مجالس روضه خوانى بر درست خواندن مقتل و رعایت موازین بسیار مصربودند.
علماء دین پاسدار مکتبند نباید بگذارند از هیچ ناحیهاى مکتب آسیب ببیند، بزرگانى که سر سلسله جنبان دیندر بلددند بر این مطلب حساس باشند اگر دیدند خطیبى غلو مىگوید، مداحى غلو مىگویند ملاحظات را کناربگذارند و نهى از منکر کنند، ممکن است برخى جوسازى کرده حتى آبروریزى کنند اما قطعاً خداوند جبران خواهدکرد که ان الله یدافع عن الذین آمنوا... خداوند از مؤمنان دفاع خواهد کرد.
4. باید در عرصه انتقاد هم از افراط و تفریط خوددارى کنیم نمىتوان هر روایتى که منقبتى بلند از مناقباهل بیت(ع) را گفته است و در حد فهم ما نیست بلافاصله رمى به غلو کنیم. که فرمودند: نزلونا عن الربوبیته و قولوا فیناما شئتم. ما را از خدائى پایین بیاورید آنگاه هر چه در فضلمان خواستید بگویید. یا هر مطلبى که به گوشمان خورد و مادر کتابها آن را ندیده بودیم آنرا رمى به کذب کنیم که این عکس مطلوب را نتیجه مىدهد و یا در جانب تفریط ازجوسازیها بهراسیم در مقابل غلو صریح موضع نگیریم در مقابل دروغ صریح موضع نگیریم که مبادا ما را رمى به ضدولایت کنند که ما باید مصداق الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احداً الا الله. آنان که رسالت الهى خودرا انجام داده و تنها از او خشیت_ خوف همراه با تعظیم _ داشته و جز از خدا از کسى دیگر خشیت ندارند، باشیم.
5. دراین رابطه طرحى در سال1368 خدمت مقام معظم رهبرى ارسال کردهام که خلاصه آن این است که بایدجریان مداحى در کشور سامان یابد این سامان باید از سوى خود مداحها باشد نه دولتى که قطعاً نتیجه نمىدهد به اینترتیب که مداحان هر استان مثلاً از هر پنجاه مداح یک نفر نماینده تعیین کنند، اینها در تهران جمع شوند مثلاً تعداد حدود پنجاه مداحى که منتخب مداحان کشورند مجمع عمومى باشند از بین خود 7 یا 9 نفر را به عنوان مجمع مرکزىمداحان برگزینند این مجمع عهده دار ساماندهى امر مداحى در امورذیل گردد:
1. از علما مجتهد تاریخ در حوزه بخواهند در ابواب مقتل همه معصومین درست از نادرست مشخص کنند، بهاین ترتیب که از کل مداحها بخواهند که آنچه مثلاً در رابطه با حضرت اباالفضل(ع) مىخوانند ارسال کنند و اینها درجمع عالمان مجتهد تاریخ در حوزه ارزیابى گردد آنچه دروغ صریح است اعلام شود وآنچه پرورش روضه است و یاقطع به کذب آن نیست اعلام شود به این ترتیب به تدریج چه بسا به تهیه مقتل عصرى مىرسیم.
2. آموزش مداحى در کشور سامان دهند و این عرصه مقدس را از ابتذال موسیقى لهوى حفظ کنند.
3. تخلفات حرفهاى را معرفى کرده و خود شیوه برخورد را تبیین کنند.
4. در مناسبتهاى ویژه هم شعر و هم سبک جدید مناسب را به مداحها عرضه کنند.
5. مداحان شایسته را تشویق و به رسانهها اعلام کنند و به مداحان خاطى ابتدا تذکر کتبى دهند و در ادامهبرخورد قانونى کنند. _ برخورد قانونى که خود مجمع مرکزى مداحان مشخص مىکند _ و برخى وظائف دیگر.
جهت ساماندهى این تشکیلات براى دوره اول این انتخاب نمایندهاى از سوى مقام معظم رهبرى مدظلّهنظارت کنند تا افراد صالح گزینش شوند براى ادوار بعدى خود همین مجمع آیین نامه نوشته و جهت سلامت جریاننماینده مقام معظم رهبرى فیلتر نهایى باشد.
این پیش نویس آنچیزى است که در رابطه با مداحى به نظر مىرسد. روشن است که نظرات عزیزان مىتوانداین پیش نویس را کامل و قابل عرضه کند.
والسلام علیکم و رحمه الله برکاته ـ سید احمد خاتمى ـ 16/6/84 ـ 2 شعبان المعظم 1326
-------------------------
1. شورا، آیه 23.
2. حج/32.
3. نساء/48
4. سنن ابن ماجه، ج481/ 1.
5. مقتل خوارزمى، ج1، ص88.
6. مجمع الزوائد هیثمى، ج9، ص189.
7. مقتل خوارزمى، ج1، ص159.
8. مقتل خوارزمى، ج2، ص167.
9. در این زمینه ر.ک: سیرتنا و سنتنا سیره نبینا از مرحوم علامه امینى و کتاب اقناع اللائم از مرحوم سید محسن امین.
10. کامل الزیارات، ص174.
11. قیام عاشورا در کلام و بیان امام خمینى..
12. همان.
13. همان.
14. روزنامه جمهورى اسلامى 5/3/83.
15. کشف الاسرار، ص173.
16. کشف الاسرار، ص141.
17. سوره شورى، 23.
18. سوره سبأ، 47.
19. سوره فرقان، 57.
20. اهل البیت فى الکتاب و السنه.
21. نهج البلاغه، خطبه 97.
22. اهل البیت فى الکتاب و السنه، ص101 به نقل از کشف الغمه، ج2، ص35. امالى طوسى، 482، کفایه الاثر، ص111.
23. مجله هیأت ماهنامه تخصصى هیأت رزمندگان اسلام شماره 9، ص5 و ص6.
24. الغدیر، ج2، ص295.
25. الغدیر، ج2، ص307، الانمانى، ج17، ص43.
26. سوره نساء، آیه 171.
27. سوره مائده، آیه 77.
28. مسند احمد بن حنبل.
29. بحارالانوار، ج25، ص284.
30. بحارالانوار، ج18، ص552 مستدرک الوسائل، ج18، ص17.
31. بحارالانوار، ج25، ص266.
32. اهل البیت فى الکتاب و السنه.
33. مجموعه آثار، ج17، ص613.
34. سوره منافقون، آیه 8.
35. ارشاد مفید 260. 259. تاریخ طبرى، ج4، ص318 و ص319.
36. عوائد الایام، ص700.
37. رسائل شیخ انصارى.
38. کفایه الاصول، ج2، ص70.
39. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید.
40. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج4، ص111 و ص112.
41. وسائل الشیعه، ج4، باب 24 ابواب قراءه القرآن، ص858، ح1.
42. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید.
43. کامل الزیارات، باب 108، ح1، با تصحیح علامه امینى.
44. منیه المرید، ص106.
45. همان.
46. همان.
47. المحاسن، ج1، ص357. میزان الحکمه، ج4، ص1401_ کلمه شباب _.
48. اصول کافى، ج1، ص46.
49. اصول کافى، ج2، ص338.
50. امالى شیخ مفید، ص182.